Żagań. Unikatowa biblioteka i zakamarki dawnego klasztoru augustianów – niezwykły skarb, który musisz odkryć
Żagań? A cóż ciekawego może być w Żaganiu? To miasteczko głównie może kojarzyć nam się z wojskiem, koszarami, miastem daleko gdzieś na zachodzie Polski. Raczej mało kto skojarzy Żagań z unikatowymi zabytkami.
Tymczasem zabytki Żagania zdecydowanie są warte podróży do tego miasteczka. Za najciekawszy i najcenniejszy skarb Żagania uważa się zespół dawnego klasztoru augustianów. To, co kryją te stare mury, zachwyci każdego miłośnika sztuki, starych bibliotek, globusów i baroku. To niebywałe, że tak cenny Pomnik Historii wciąż jest mało znany turystom.
Żagań – zwiedzamy Zespół Poaugustiański
Dojeżdżamy do naszego miejsca docelowego i parkujemy… na samym środku placu klasztornego. W takim miejscu parking to już naprawdę rzadko się zdarza…
Od razu daje się zauważyć podział kompleksu na część odnowioną i część bardzo zaniedbaną. Tablica informująca o dotacjach na prace remontowe klasztoru wskazuje na właściciela – diecezję. Jak się później dowiadujemy, podział na część kościelną i świecką istnieje tutaj już od czasów sekularyzacji – czyli od 1810 roku. To wtedy budynek spichlerza oraz część mieszkalna (konwikt) trafiły w ręce świeckie i taki podział utrzymał się do dzisiaj. Po drugiej wojnie światowej mieścił się tu nawet hotel, czy hostel (?) PTTK. Ale od lat prywatny właściciel nie podejmuje żadnych działań remontowych. Niektóre okna mają wybite szyby i najczęściej zaglądają tam gołębie…
Część kościelna prezentuje się za to całkiem dobrze. Elewacja jest odnowiona, a jak się później przekonamy, prace rewitalizacyjne trwają także wewnątrz budynku.
Dlaczego opactwo w Żaganiu jest tak cenne?
Początki żagańskiego klasztoru sięgają XIII wieku. Augustianie pojawili się w Żaganiu około 1284 roku i w kolejnych latach rozpoczęto budowę gotyckiego klasztoru i przebudowę kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Podczas reformacji przez kilkanaście lat kościół klasztorny znalazł się w rękach protestantów. Kanonicy nie mieli wówczas wstępu do świątyni.
Przełomowym był rok 1730 – ogromny pożar całego miasta spowodował zniszczenia, po których przebudowano praktycznie cały kompleks klasztorny. Barokowy charakter nadany gotyckiej budowli i wnętrzom w tamtym czasie praktycznie zachował się do dziś i stanowi o wyjątkowości zabytku.
Wnętrze kościoła robi na mnie wrażenie. Świątynia jest ogromna, przestronna. Oglądam gotycki sarkofag księcia głogowsko-żagańskiego Henryka IV, podziwiam rzędy barokowych stalli z 1695 roku, ołtarz Świętej Trójcy, barokowe organy, na których ponoć grał Liszt podczas ślubu wnuczki księżnej Doroty… Cały czas trwają prace konserwacyjne, kolejne ołtarze i rzeźby są odnawiane, ale nie przeszkadza to w zwiedzaniu. Wręcz przeciwnie – przyjemnie patrzeć, że dużo się dzieje. (planowane ukończenie prac – koniec 2025 roku).
Przewodniczka, pani Halina, prowadzi mnie na emporę, skąd mogę podziwiać wnętrze świątyni. Znajduje się tutaj także ekspozycja dawnych szat liturgicznych, cennych ksiąg oraz dwa relikwiarze, ze szczątkami świętych sprzed 1700 lat…
Żagań i barokowa biblioteka – prawdziwy skarb!
Klasztor żagański był jednym z najważniejszych ośrodków religijnych i naukowych na całym Śląsku. Klasztorna biblioteka w przeszłości zgromadziła kilkanaście tysięcy ksiąg drukowanych, inkunabułów i cennych rękopisów. Niestety większość księgozbioru wywieziono wówczas do biblioteki uniwersyteckiej we Wrocławiu lub uległa rozproszeniu. Niemniej, w klasztorze wciąż można podziwiać unikatowe księgi, jak ten ręcznie pisany antyfonarz, którego doskonały stan zachowania robi wrażenie.
Podczas pożaru w 1730 wiele ksiąg cudem przetrwało. Zawalił się natomiast strop nad biblioteką. Po pożarze odbudowano go i nadano mu nowy wygląd, kształt oraz niezwykłe właściwości, których możemy doświadczyć dzisiaj. To tzw. sklepienie szeptane, zapewniające doskonałą akustykę w pomieszczeniu. Dekoracją sklepienia zajął się Georg Wilhelm Neunhertz, barokowy malarz, uczeń i wnuk Michaela Willmanna.
W bibliotece długo przyglądamy się także 300-letnim globusom – nieba i ziemi – na których wciąż widniały białe plamy niezbadanych części świata. Globusy pochodzą z pracowni holenderskiego kartografa Wilema Blaeu.
Pierwszy piorunochron i reformy szkolnictwa w Żaganiu
Po zwiedzeniu biblioteki przechodzimy do dawnej części mieszkalnej, w której dzisiaj urządzono niewielkie muzeum historii opactwa i miasta Żagania, zgromadzono ciekawostki oraz kolejne cenne eksponaty.
Poznajmy tutaj postać Johanna Ignaza Felbigera – wybitnego opata z 2. połowy XVIII wieku. Był reformatorem szkolnictwa na Śląsku. Jego reformy zakładały m.in. podział na klasy, dla których opracował podręczniki tzw. Katechizmy Śląskie – w języku niemieckim i polskim. Felbiger wprowadził metodę tablic do szkół, zorganizował seminaria nauczycielskie w wielu miastach Śląska, naciskał na konieczność nauki także w języku polskim. Wpłynął na państwo, by wprowadziło powszechny obowiązek szkolny. W Żaganiu powstała za jego czasów drukarnia podręczników.
W 1769 roku, na wieży klasztornego kościoła, zainstalowano pierwszy na obecnych ziemiach polskich piorunochron, co też było zasługą opata Felbigera. A w wieży zegarowej konwiktu w latach 1783–1795 znajdował się punkt obserwacyjny wchodzący w skład pierwszej na świecie sieci meteorologicznej, Societas Meteorologica Palatina.
1810 rok to sekularyzacja wszystkich klasztorów na terenie Prus. W żagańskim opactwie zlokalizowano wówczas szkołę, a także sąd powiatowy i więzienie. To wtedy też wywieziono do Wrocławia wiele ksiąg i inkunabułów z klasztornej biblioteki.
II Wojna Światowa przyniosła miastu duże zniszczenia, które jakimś cudem ominęły klasztor. Do dzisiejszych czasów przetrwały jego cenne barokowe skarby. Od 2011 roku miejsce znajduje się na liście Pomników Historii.
Żagań, winnice i piwnice
Na zakończenie zwiedzania zaglądamy do piwnic, gdzie, tak jak dawniej, przechowuje się żagańskie wina.
W 2020 roku w piwnicach opactwa założono Trakt Winny. To minimuzeum winiarstwa i miejsce, w którym odbywają się prelekcje i degustacje. Leżakują tutaj wina czerwone i musujące Winnicy Saganum. W dębowych beczkach dojrzewają wina czerwone. W przyklasztornym ogródku rosną szczepy solarisa. Żagań ma bardzo długą historię winiarstwa.
Zwiedzanie Zespołu Poaugustiańskiego w Żaganiu
Opactwo w Żaganiu zwiedza się z przewodnikiem. Od maja do września można zwiedzać od wtorku do niedzieli, między 10.00-16.00, poza dniami świątecznymi. Poza sezonem trzeba skontaktować się z panią Haliną i ustalić datę wizyty – tel. 609 821 170 lub 68 444 31 10. Bilety w cenie 25 zł. Gorąco polecam!
Co warto zobaczyć w Lubuskiem?
Poznaj inne skarby województwa lubuskiego. Zobacz moje wpisy:
Nieoczywisty Dolny Śląsk
Lubisz dolnośląskie zakamarki? Poznaj moje przewodniki po skarbach regionu: